یکی از مهم‌ترین تفاوت‌های بازار سهام با بازارهایی مانند مسکن و خودرو نقدشوندگی بالای این بازار است؛ این موضوع به این معناست که اغلب سرمایه‌گذاران در بورس هر زمانی که تصمیم به خرید یا فروش سهمی بگیرند به سرعت به هدف خود خواهند رسید. اما چه عواملی این مزیت را به بازار سهام داده است؟
هر بازاری از جمله بازار سهام برای برقرار شدن فرایند خریدوفروش نیاز به مجموعه‌ای از خریدارها و فروشنده‌ها دارد؛ هر شخصی که آشنایی جزئی با بازار سهام دارد تابه‌حال با کلماتی مانند خریدار، فروشنده و کارگزار مواجه شده است ولی می‌توان حدس زد که این افراد آشنایی کمتری با نقش بازیگری به نام بازارگردان را دارند.
بازارگردان‌ها یا به قولی دیگر بازارسازها (market makers) معامله‌گرانی در حجم بالا محسوب می‌شوند که همواره در راستای تضمین افزایش نقدشوندگی بازار، حفظ عرضه و تقاضا و محدودکردن دامنه نوسان سهام مختلف، آمادگی دائمی برای خریدوفروش سهام در بازار را دارند.
بسیاری از سرمایه‌گذاران تازه‌وارد به بورس در عصر تکنولوژی و اپلیکیشن‌های مالی، سرعت بالا در معامله سهام را امری بدیهی و از پیش تضمین شده می‌دانند. آنها انتظار دارند که با ثبت سفارش در تلفن‌های همراهشان در عرض چند ثانیه سفارش موردنظرشان انجام شود. اما نکته در اینجاست که بدون بازیگر مهمی به نام بازارگردان فرایند معامله ممکن است با سرعت بسیار کمتری انجام شود. اما چگونه؟
بازارگردان کیست؟
هر زمانی که یک سرمایه‌گذار یا معامله‌گر در بازار اقدام به خرید یا فروش سهمی می‌کند، در سوی دیگر بازار باید شخصی وجود داشته باشد تا با فروش و یا خرید همان سهم تراکنش کامل شود. به‌عنوان‌مثال اگر شخصی به دنبال خرید 100 عدد از سهم شرکتی خاص باشد، باید شخص دیگری را در بازار را پیدا کند که علاقه‌مند به فروش 100 سهم از همان شرکت باشد.
همان‌طور که قابل حدس است پیداکردن شخصی که در همان روز خاص به دنبال فروش همان مقدار سهم از شرکت مربوطه باشد شاید ممکن نباشد. به‌ویژه در شرایط ویژه‌ای که بسیاری نیز به دنبال فروش آن سهم خاص باشند فرایند پیداکردن خریدار سخت‌تر خواهد شد. این نقطه جایی است که نقش اولیه این فعال بازار پررنگ می‌شود.
در بازارهای سهام امروزی که سطح معاملات روزانه افزایش چشمگیری پیدا کرده است، از جمله مثال‌های کاربرد بازارگردان می‌توان به نقدشوندگی پایین سهام برخی شرکت‌های کوچک و همچنین مواقع سقوط بازار سهام اشاره کرد. در این مواقع بسیار راحت‌تر می‌توان نقش این بازیگر را درک کرد.
همچنین این شرکت‌ها یا اشخاص معمولاً از دو طریق کسب درآمد می‌کنند؛ تفاوت قیمت خریدوفروش آنها که با نام دامنه مظنه خریدوفروش (bid-ask spread) شناخته می‌شود یکی از راه‌های کسب درآمد این شرکت‌ها است.
از سوی دیگر در برخی از کشورها بازارگردان‌ها به دلیل ریسک بالای ناشی از نگهداری حجم قابل‌توجهی از سهام‌های مختلف برای هر تراکنش کارمزد جداگانه‌ای دریافت می‌کنند.
بازارگردان چگونه به بازار کمک می‌کند؟
در ادبیات مرتبط با بازارهای مالی وظایف مختلفی برای این نقش ذکر شده است؛
- تضمین افزایش نقدشوندگی اوراق
- تضمین وجود جریان عرضه و تقاضا
- محدود کرده دامنه نوسان قیمت و جلوگیری از نوسانات شدید
در برخی از منابع وظیفه آنها مانند یک پزشک توصیف شده است که مسئولیت حفظ سلامت بازار (شما بخوانید نقدینگی) را برعهده دارد. در حقیقت شاید بتوان گفت بازارگردان با تضمین نقدشوندگی سهام مختلف، تعادل بازار را تضمین می‌کند و از این طریق جلوی نوسانات شدید قیمتی را می‌گیرد. یکی از مهم‌ترین کارکردهای این بازیگر مهم در روزهای سقوط بازار است.
بازارگردان و سقوط بازار
مرور روند بورس ایران در سال 99 می‌تواند یکی از مثال‌های مناسب جهت مطالعه بازاری باشد که در ابتدا مملو از صف خرید بوده است و در فصل دیگر آکنده از صف فروش. در بخش صعودی بازار شاخص کل بازار سهام تا مرز 2 میلیون و 100 هزار واحدی پیش رفت اما پس از آن در عرض سه ماه تا شاخص یک میلیون و 200 هزار واحدی سقوط کرد.
در بخش اول که بازار، رالی صعودی بی‌سابقه‌ای را آغاز کرده بود بسیاری از سرمایه‌گذاران به دلیل فقدان وجود فروشنده از خرید سهام ارزشمند محروم شده بودند و در زمان سقوط بازار که از مرداد تا آبان‌ماه به طول انجامید توان نقدکردن دارایی خود را نداشتند. چنین بازاری نه‌تنها برای سرمایه‌گذاران خرد بلکه برای معامله‌گران باتجربه نیز بازار امنی محسوب نمی‌شود و ممکن است بسیاری تصمیم به ترک بازار بگیرند.
در چنین مواقعی بازارگردان با تعهد به حفظ نقدشوندگی در سوی دیگر بازار می‌ایستد؛ به‌عبارتی‌دیگر در مواقعی که سهمی با صف خرید مواجه شده است آنها اقدام به فروش می‌کند و در هنگام تشکیل صف فروش در نقش خریدار ظاهر می‌شود.
بازارگردان با انجام چنین وظیفه‌ای هم به نقدشوندگی بازار در مواقع بحرانی کمک کرده است و هم با تعدیل فشار یک‌طرفه از نوسان شدید قیمتی سهام در مدت کوتاه جلوگیری کرده است.
بازارهای سهام کشورهای مختلف از جمله بازارهای آمریکا نیز در تاریخ فعالیت خود با سیاهه‌ای از سقوط‌های یک‌باره مواجه‌اند که سقوط 6 می سال 2010 یکی از آنها بود؛ اتفاقی که پس از آن بحث‌های زیادی در محافل اقتصادی درباره نقش بازارگردان‌ها در چنین شرایطی مطرح شد.
